ชื่อของ “อำพัน” รัตนชาติชนิดนี้มาจากภาษาลิทัวเนีย คำว่า “จินต้าราส” และ จากภาษาแลตเวีย ว่า “ดซินต้าร์” อำพันเป็นรัตนชาติชนิดหนึ่งที่มีสีเหลืองทองคำในตำนานของกรีกเชื่อกันว่า ในวันหนึ่งเทพเฟตัน (Phaeton) บุตรแห่งเทพฟีบัส (Phoebus) ได้ขออนุญาตบิดาขับรถเพลิงอาทิตย์ข้ามขอบฟ้าแต่ด้วยเหตุที่เฟตันขับเข้าใกล้โลกมากเกินไป จนอาจเกิดการเผาผลาญดลก เพื่อปกป้องและรักษาโลกให้พ้นภัยจากเปลงเพลิงของอาทิตย์ เทพเจ้าจูปิเตอร์จึงได้ขว้างสายฟ้าใส่เทพเฟตัน จนร่วงหล่นจากท้องฟ้า เมื่อทราบข่าวการเสียชีวิตของเฟตัน มารดาและพี่สาวได้ร่ำไห้ด้วยความเศร้าโสกอาลัยเป็นอย่างมากและจากนั้นน้ำตาของทั้งสองได้ถูกแสดงอาทิตย์แปรเปลี่ยนมาเป็นอำพัน ชาวกรีกเรียกอำพันว่า “electron” หรือ “sun-made” ซึ่งอาจมาจากตำนานดังกล่าว
ในความจริงแล้ว อำพัน เกิดจากยางของต้นไม้ซึ่งเกิดมาเป็นเวลาหลายล้านปี ในสมัยนั้นมีต้นไม้ขึ้นอยู่หนาแน่นเป็นป่าทึบ มีอากาศชื้นและอบอุ่น ซึ่งเมื่อต้นไม้เหล่านั้นถูกฟัน หรือถูกฟัน หรือถูกลมพัดหัก ยางไม้จะถูกหลั่งออกมา ซึ่งยางไม่นี้มีส่วนประกอบไปด้วย Turpentine น้ำ และ Resinous Acid และเมื่อเวลาผ่านไป Turpentine และน้ำได้ระเหยออกไปจนหมด เหลือแต่ Resin ซึ่งมีความทนทานต่อความชื้น ความร้อน และ อากาศ นอกจากนี้ Resin ยังเป็นตัวที่ดึงดูดแมลงได้ดี จึงมักมีพวกแมลงต่างๆ เข้ามาตอม และอย่างที่เราเข้าใจยางไม้เหล่านี้มีความเหนียว เมื่อแมลงหรือสัตว์มาตอม ก็มักจะติดอยู่กับพื้นผิวของเรซินนั้น และเมื่อต้นไม้เหล่านี้โค่น หักล้มไปตามธรรมชาติ เรซิน หรือยางต้นไม้นี้ก็ถูกทับถมกันในที่สุด และด้วยกรรมวิธีทางธรณีวิทยา ทำให้เรซินเหล่านี้กลายเป็นอำพันในที่สุด ซึ่งอำพันที่เกิดขึ้นนั้น มักมีรูปร่างต่างๆ กัน และมีขนาดแตกต่างกัน ตั้งแต่ก้อนขนาดเล็ก จนถึงก้อนขนาดใหญ่หลายๆ กิโลกรัมเลยทีเดียว และในเนื้ออำพันก็มักจะเห็นได้ว่ามีตัวแมลงต่างๆ อยู่ด้วย นอกจากแมลงแล้ว บางครั้งเรายังสามารถพบเศษไม้รวมอยู่ในอำพันด้วย ซึ่งสิ่งเหล่านี้จะเป็นตัวหนึ่งที่ทำให้เราได้ทราบถึงอายุของอำพันด้วย
แหล่งที่พบอำพันมากที่สุดคือ ทะเลบอลติคในตะวันตกของคาลินอินกราดประเทศรัสเซีย แหล่งอื่นๆ ก็มีที่ลิธัวเนีย ลัตเวีย เอสโตเนีย โปแลนด์ เดนมาร์ก นอร์เวย์ อังกฤษ พม่า เลบานอน ซิชิลี เม็กซิโก โรมาเนีย เยอรมัน และแคนาดา
อำพันถือเป็นวัตถุทำเครื่องประดับที่มีค่ามากอันหนึ่ง ที่ย้อนยุคกลับไปยาวนานมาก ดังเช่น มีการพบอำพันอยู่ในสุสานมายซีเนียน อำพันเป็นที่รู้จักกันในกลุ่มชนที่อาศัยอยู่ในทะเลสาบของสวิตเซอร์แลนด์ มีการพบเป็นซากเหลือยุคนีโอลิธิกในเดนมาร์ค ขณะที่ในอังกฤษมีการพบอำพันอยู่ในหลุมฝังศพยุคบรอนซ์
นอกจากนี้ยังมีการค้นพบลูกปัดทำจากอำพันที่ตกสืบทอดมาจากชนเผ่าแองโกล-แซกซอนทางตอน ใต้ของอังกฤษ อำพันถือเป็นสิ่งมีค่าที่ถือว่าเป็นเครื่องรางและยังเชื่อกันอีกว่ามี สรรพคุณในการเยียวยารักษาโรคภัย
อำพันมักถูกใช้ทำลูกปัดและเครื่องประดับ ทำที่สูบบุหรี่และกล้องยาสูบ พวกเติร์กถือกันว่าอำพันมีค่าเป็นพิเศษโดยกล่าวกันว่าสามารถป้องกันการติด เชื้อได้เมื่อใช้ท่อทำจากอำพันต่อจากปากคนหนึ่งไปที่ปากอีกคนหนึ่ง อำพันที่มีค่ายิ่งทางตะวันออกคืออำพันที่ค่อนข้างขุ่นมัวมีสีเหลืองฟางอ่อน อำพันคุณภาพเยี่ยมจะถูกส่งไปเวียนนาเพื่อผลิตอุปกรณ์สำหรับสูบยา
จะเห็นได้ว่าอำพันเป็นที่นิยมอย่างมากตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เพราะอย่างเช่นในสมัยอาณาจักรโรมันรุ่งเรือง กองทัพชาวโรมันที่ออกทำศึกจนได้รับชัยชนะก็มักจะเข้ามาควบคุมแหล่งวัตถุดิบของอาณาจักรที่พ่ายแพ้ ซึ่งก็รวมถึงเหมืองอำพันด้วย ซึ่งในสมัยนั้นผู้คนนิยมอำพันเป็นอย่างมากถึงขนาดที่นักประวัติศาสตร์ชาวโรมันชื่อ ไพลนี กล่าวถึงมูลค่าของอำพันว่ามีค่ามากกว่าทาสที่มีสุขภาพดีหนึ่งคนเลยทีเดียว
สำหรับในปัจจุบันเครื่องประดับตกแต่งอำพันกำลังเป็นที่นิยม ซึ่งสามารถแบ่งออกเป็นสองกลุ่ม คือเครื่องประดับที่เน้นตัวอำพัน ซึ่งมีมลทินที่แตกต่างออกไปตามธรรมชาติ เช่น แมลง และเครื่องประดับร่วมสมัยที่เน้นการออกแบบ โดยใช้อำพันเป็นส่วนหนึ่งในวัสดุระดับสูงร่วมกับโลหะมีค่าและอัญมณี
เครื่องประดับตกแต่งอำพันเริ่มได้รับความนิยมเป็นอย่างมากนับตั้งแต่ปี 2000 ที่ผ่านมา โดยส่วนใหญ่แบรนด์ต่างๆ มักเน้นรูปแบบตามธรรมชาติของอำพันในเครื่องประดับที่มีเอกลักษณ์แตกต่าง ซึ่งเหมาะกับการแสดงตามแกลเลอรี่ แต่อย่างไรก็ตามนักออกแบบจำนวนมากได้หยิบความเป็นธรรมชาติของอำพันเหล่านี้มาผสมผสานกับโลหะมีค่าอย่างเงิน หรือเงินชุบทอง และเพิ่มความสวยงามและหรูหราด้วยทับทิมและเพชร กลายเป็นเครื่องประดับสุดหรู ที่เหมาะกับการออกงานกลางคืน หรือเหมาะกับผู้ที่นิยมเครื่องประดับแบบหรูหรา
แต่ในบางประเทศอย่างเช่นในตลาดเอเซียและอาหรับ จะนิยมเครื่องประดับอำพันที่เรียบง่าย แต่เน้นที่ความละเอียดประณีต และความคิดสร้างสรรค์ นอกจากนี้อำพันมาใช้ในเครื่องประดับแนวล้ำสมัยร่วมกับเงินและวัสดุต่างๆ เช่น เหล็ก หนัง ไม้ และผ้าไหม ซึ่งมีความน่าสนใจเป็นอย่างมาก
ข้อควรระวัง สำหรับผู้ซื้ออำพัน ท่านจะต้องระมัดระวังในการคัดเลือกอำพัน เนื่องจากมีการนำพลาสติกมาเลียนแบบอำพันได้อย่างแนบเนียน ซึ่งวิธีการพิสูจน์ก็โดยการพิจารณาตำหนิภายในที่เรียกว่า “Sun Spangle” ซึ่งจะมีปรากฎในอำพันธรรมชาติที่ผ่านการเพิ่มคุณภาพโดยความร้อน หรืออาจจะพิสูจน์ด้วยการใช้มีดคมเฉือนเนื้ออำพัน ถ้าเฉือนแล้วผิวหลุดออกมามีลักษณะเป็นขุยแสดงว่าเป็นอำพัน แต่ถ้าเฉือนแล้วหลุดออกมาเป็นแผ่นก็อาจเป็นพลาสติก และหากไม่แน่ใจก็สามารถส่งตรวจสอบว่าเป็นอำพันแท้ หรืออำพันเลียนแบบได้ที่ห้องปฏิบัติการตรวจสอบอัญมณีและเครื่องประดับที่ได้รับมาตรฐานเพื่อสร้างความเชื่อมั่นในการซื้อขายได้อีกด้วย
